Słomczyński Adam Bratysław (1903–1980), archiwista, historyk, varsavianista. Ur. 12 IX w Kleczewie w pow. słupeckim, był synem Józefa, notariusza w Kleczewie, potem sędziego i wiceprezesa Sądu Okręgowego w Siedlcach, i Janiny z Piętków.
W l. 1914–17 S. uczył się w Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Warszawie, a następnie w Gimnazjum im. Stanisława Żółkiewskiego w Siedlcach, gdzie w czerwcu 1923 zdał maturę. W r. 1920 wziął udział w wojnie polsko-sowieckiej w 222. pp Armii Ochotniczej. W l. 1923–5 uczęszczał na Wydz. Prawa Uniw. Warsz., a także przez rok kształcił się na aktora w Instytucie Reduty w Warszawie. Później przez ponad rok był urzędnikiem Wydz. Statystycznego Magistratu m. st. Warszawy. W l. 1927–9 studiował historię na Wydz. Humanistycznym Uniw. Warsz. W czasie studiów działał w Bratniej Pomocy Studentów Uniw. Warsz., w Akademickim Kole Polskiej Macierzy Szkolnej i w Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. Od maja 1928 do czerwca 1934 był opiekunem sal muzealnych, oprowadzającym wycieczki, a w końcu kasjerem biletów do Muz. Narodowego w Warszawie. Następnie do sierpnia 1944 był pomocnikiem archiwisty, a potem adiunktem Arch. Miejskiego m. st. Warszawy. W l. 1935–6 przeszedł kurs archiwalny zorganizowany przez Arch. Akt Dawnych w Warszawie. Współpracował przy skontrum zbiorów Arch. Miejskiego, brał udział w brakowaniu, porządkowaniu oraz egzekwowaniu akt wypożyczonych z Archiwum i przyczynił się do przekształcenia składnicy akt, jaką było Archiwum, w placówkę naukową. Wraz z dyrektorem Archiwum Adamem Englertem uczestniczył w naradach koordynacyjnych, dotyczących przebudowy i wyposażenia Arsenału, przydzielonego Archiwum na siedzibę. W l. 1938–9 kierował, w ramach pracy archiwalnej, zespołem zbierającym materiały do bibliografii Warszawy i wraz z Eugeniuszem Szwankowskim opracował wstęp do tej pracy; materiały te spaliły się w r. 1944. W l. 1937–9 był sekretarzem sekcji Historii Warszawy i Mazowsza Tow. Miłośników Historii; współpracował także ze Związkiem Propagandy Turystycznej m. st. Warszawy, oprowadzając wycieczki po Warszawie i wykładając na kursach dla przewodników.
Podczas oblężenia Warszawy we wrześniu 1939, w związku ze skierowaniem A. Englerta do Komendy Cywilnej Obrony Przeciwlotniczej, na polecenie prezydenta Stefana Starzyńskiego, S. pełnił obowiązki dyrektora Archiwum i zamieszkał w Arsenale. W pierwszych miesiącach okupacji niemieckiej zajmował się głównie sprawami gospodarczymi i administracyjnymi Archiwum, a zwłaszcza remontem gmachu, uszkodzonego w czasie bombardowania miasta. Brał też udział w zabezpieczaniu i przejmowaniu akt od warszawskich instytucji i placówek społecznych likwidowanych przez Niemców. Od r. 1940 Arch. Miejskie było miejscem konspiracyjnego przechowywania akt Wojskowego Biura Historycznego, Delegatury Rządu na Kraj i Polskich Socjalistów, później Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, egzemplarzy podziemnej prasy warszawskiej i prowincjonalnej różnych kierunków politycznych, a także fotografii, dokumentujących zbrodnie niemieckie w Polsce. Od połowy r. 1942 S. został wciągnięty do pracy przy tym zbiorze, a po aresztowaniu A. Englerta w kwietniu 1943 został jego kierownikiem i opiekunem. Zbiór ten uległ zniszczeniu wraz z całym archiwum, spalonym przez Niemców w listopadzie 1944. W czasie powstania 1944 r. S. do 22 VIII przebywał wraz z rodziną w Arsenale i opuścił go na polecenie dowódcy kwaterującego tam oddziału Armii Krajowej (AK). Ciężko ranny 28 VIII, przebywał w szpitalu powstańczym przy ul. Miodowej 23, a po zajęciu Starego Miasta przez Niemców był ewakuowany kolejno do szpitala na Płockiej i Szpitala św. Stanisława. Następnie udało mu się wraz z żoną przedostać do Milanówka, skąd w końcu października został przewieziony do Rawy Mazowieckiej.
Do Warszawy S. powrócił 1 II 1945. W związku ze spaleniem zbiorów Arch. Miejskiego złożył 19 II wiceprezydentowi Warszawy Władysławowi Czernemu pismo z obszernym projektem reaktywowania tej instytucji. W początku kwietnia t.r. został mianowany zastępcą dyrektora Archiwum m. st. Warszawy. Przyczynił się w znacznym stopniu do stworzenia od nowa tej placówki. Zajmował się przede wszystkim akcją rewindykacyjną i gromadzeniem materiałów zastępczych, takich jak zbiory biblioteczne, plany miasta, wycinki prasowe, fotografie, relacje i wspomnienia pracowników miejskich i warszawiaków. W końcu czerwca 1947 otrzymał polecenie, aby równolegle z pracą archiwalną zająć się tworzeniem Muz. m. st. Warszawy. Obie instytucje działały w tym samym prowizorycznym lokalu przy Marszałkowskiej 8.
W l. 1945–9 S. opublikował dwie broszury O dawnym i odnowionym Archiwum m. st. Warszawy (W. 1945) i Muzeum m. stoł. Warszawy na Rynku Starego Miasta (W. 1948), liczne artykuły związane z działalnością Archiwum i Muz. Miejskiego, a także o tematyce varsavianistycznej w czasopismach: „Pracownik Stolicy”, „Skarpa Warszawska”, „Stolica”, „Życie Warszawy”. Ogłoszone w „Stolicy” (pod pseud. Przechodzień 3361) wspomnienie Wrażenia z ghetta (1947 nr 38–9) zostało wyróżnione w konkursie tego czasopisma. W grudniu 1949 został dyrektorem Muz. m. st. Warszawy i zrezygnował z pracy w Archiwum. Całą energię poświęcił budowie siedziby, gromadzeniu eksponatów i tworzeniu warsztatu pracy naukowej Muzeum. W okresie kierowania Muzeum przez S-ego przeniosło się ono do nowej siedziby w kamienicy «Pod Murzynkiem» na Rynku Starego Miasta oraz zostało upaństwowione i połączone z Muz. Pracy i Rozwoju Społecznego. W grudniu 1950, w wyniku konfliktu z władzami, zrezygnował z funkcji dyrektora Muzeum. Brał udział w organizacji wystawy «Odbudowa Starego Miasta» otwartej w Muz. Historycznym m. st. Warszawy w lipcu 1952. Od marca 1951 do czerwca 1952 był S. kierownikiem wydz. w Dziale Propagandy i Wydawnictw Zarządu Głównego Polskiego Tow. Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK), od lipca 1952 do czerwca 1955 sekretarzem Komisji Wydawniczej, a następnie do maja 1957 starszym inspektorem propagandy i wydawnictw w Dziale Propagandowo-Krajoznawczym PTTK. Opublikował kilka przewodników: Ciechocinek (W. 1953, Wyd. 4 Kr. 1971), Kaszubskim szlakiem (W. 1955), Nałęczów (W. 1955, Wyd. 2 W. 1958) oraz liczne artykuły i noty z zakresu krajoznawstwa i varsavianistyki. W l. 1955–6 był konsultantem oświatowych filmów krajoznawczych. W lutym 1956 został przewodniczącym Rady Programowej wydawnictwa «Sport i Turystyka» w Warszawie. Otrzymał członkostwo honorowe PTTK i współpracował z tym towarzystwem do końca życia; był m. in. współredaktorem wydawnictwa „Pamiętnik jubileuszowy. W 50. rocznicę założenia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego 1906–1956” (W. 1958), a w l. 1960–65 przewodniczącym Komisji Turystyki Pieszej. Brał udział w zebraniach i przygotowaniu publikacji Pracowni Dziejów Warszawy IH PAN. Od czerwca 1957 do emerytury, na którą przeszedł w końcu r. 1968, był kustoszem Arch. Państwowego m. st. Warszawy (dawne Arch. Miejskie).
Pod koniec życia opublikował S. kilka większych prac: artykuł biograficzny Aleksander Wejnert 1809–1879, historyk, archiwista Warszawy („Roczn. Warsz.” T. 5: 1964 i nadb.), W warszawskim Arsenale. Wspomnienia archiwisty miejskiego 1939–1951 (W. 1971), Dom ks. Boduena 1935–1945 (W. 1975), zawierający obszerny wstęp omawiający historię zakładu oraz jego dzieje okupacyjne, opracowane przez S-ego na podstawie relacji żony Heleny, Warszawskie to i owo (W. 1978, Wyd. 2, W. 1997) oraz wydane pośmiertnie Wspominki archiwisty Warszawy w książce „Wspomnienia o Stefanie Starzyńskim” (W. 1982). S. uczestniczył w redagowaniu pracy „Cywilna obrona Warszawy we wrześniu 1939” (W. 1964), a w l. 1965–8 był konsultantem wydawnictwa „Walka o dobra kultury. Warszawa 1939–1945” (W. 1970, w której w t. 1 zamieścił pracę W warszawskim Arsenale. Wspomnienie archiwisty m. st. Warszawy 1939–1945). Udzielał się w Społecznym Komitecie Pamięci Stefana Starzyńskiego (budowa symbolicznego pomnika na cmentarzu Powązkowskim), w Warszawskiej Komisji do Spraw Upamiętnienia Miejsc Walki i Męczeństwa, w Tow. Przyjaciół Warszawy, a zwłaszcza w jego oddziale «Ochota», gdzie był członkiem zarządu. Należał do Związku Literatów Polskich. Zmarł 31 VIII 1980 w Warszawie i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kw. 157–I–7/8). Odznaczony był m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotą «Syrenką», odznakami PTTK i Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki oraz odznaką «Za zasługi dla archiwistyki».
S. był dwukrotnie żonaty: z Heleną z Witkowskich (ślub w r. 1931) (zob. Helena Słomczyńska), a po jej śmierci w r. 1971, z Reginą z Makowskich, 1.v. Witkowską (ślub w r. 1975), inżynierem architektem. Z pierwszą żoną miał syna Marka «Bimbo» (1934–1944), najmłodszego sanitariusza oddziału AK «Chrobry I», który zginął w czasie powstania warszawskiego.
W Arch. Państwowym m. st. Warszawy znajdują się rękopisy nie wydanych prac S-ego, m. in. Warszawa w l. 1915–39 i Aleksander Janowski jako pisarz.
Bibliografia turystyki polskiej, Kr. 1969–70 I–II; Bibliogr. Warszawy 1944–1954; Encyklopedia Warszawy, W. 1994; Słownik biograficzny archiwistów polskich, W. 1988 I (H. Szwankowska); Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984; – Durko J., Lata pięćdziesiąte, w: Almanach muzealny, W. 1997 I; Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939–1945, W. 1987; Mieroszewicz E., Adam Słomczyński, „Ziemia” 1981 s. 337–41 (fot.); Muzeum Historyczne Warszawy, W. 1973 s. 42, 234; Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, W. 1990; Pielasińska E., Adam Słomczyński 1903–1980, „Archiwista” R. 16: 1980 nr 4 s. 39–40; Szwankowska H., Adam Słomczyński (12 IX 1903 – 31 VIII 1980), „Kron. Warszawy” 1983 nr 1 s. 153–60 (fot.); Z dziejów książek i bibliotek w Warszawie, W. 1961; – Brzozowska H., Nasza dziwna grupa ZWZ-AK, Kr. 1993; – „Tyg. Powsz.” 1981 nr 15; „Życie Warszawy” 1961 nr 117 (fot.); Nekrologi z r. 1980: „Roczn. Liter.” s. 751, „Stolica” nr 45–6, „Ziemia” s. 385, „Życie Warszawy” nr 206, 211, 214, 216–17; – AP w W.: Teczka akt personalnych nr 99; Arch. Uniw. Warsz.: Akta studenckie nr 14607; Muz. Narod. w W.: Akta personalne S-ego; Paraf. św. Aleksandra w W.: Akt ur. S-ego nr 1904/758.
Stanisław Konarski